Gần đây internet xuất hiện một tin đồn về sự thay đổi khung thời gian xác định các Cung hoàng đạo theo chiêm tinh học phương Tây.

Điều này gây một tâm lý lo lắng cho rất nhiều bạn trẻ, những người tin và hay theo dõi các dự báo chiêm tinh.

Tin đồn có lẽ xuất phát từ một bài báo nước ngoài trên tờ Dailymail (Anh). Theo đó, người viết cho rằng nếu chúng ta cảm thấy các dự đoán theo Cung hoàng đạo đôi khi không chính xác có lẽ là do chúng ta đã xác định nhầm Cung hoàng đạo cho mình theo ngày sinh.

Sau đó, bài viết đưa ra một “khung thời gian mới” cho các Cung hoàng đạo và đưa thêm vào danh sách một Cung thứ 13 bên cạnh 12 Cung đã biết.

Thực tế đây là một sự nhầm lẫn, hay có thể nói là đánh tráo khái niệm dẫn đến sự hiểu lầm do thiếu thông tin. Để giải thích tận gốc nguyên do của sự nhầm lẫn đáng tiếc này, chúng ta sẽ bắt đầu từ những vấn đề cơ bản nhất.

12 cung hoàng đạo quen thuộc.

Thiên văn học và chiêm tinh học

Thiên văn học (astronomy) là môn khoa học tự nhiên có từ thời Cổ đại khi loài người đã sớm quan sát bầu trời, theo dõi các thiên thể và ứng dụng nó để làm lịch phục vụ cho nông nghiệp.

Khác với nó, chiêm tinh học (astrology) là môn khoa học huyền bí cho rằng vị trí và sự chuyển động của các thiên thể có ảnh hưởng đến cuộc sống con người trên Trái đất.

Như vậy hai môn học này ngay từ đầu đã khác nhau về bản chất và mục đích dù phương pháp đều có nguồn gốc hay nền tảng từ hoạt động quan sát bầu trời bằng mắt thường.

Sự phát minh ra kính thiên văn của Galile đã giải phóng khả năng quan sát bầu trời, vượt qua ranh giới sinh học của đôi mắt thường và đưa thiên văn học tới những tiến bộ vượt bậc, từ 400 năm trở lại đây.

Còn chiêm tinh học, vì mục đích là hướng đến sự dự đoán cuộc sống con người nên bầu trời không còn vị trí quan trọng nữa. Cả phương Đông hay phương Tây, các khoa học dự đoán có thể nói nhiều đến các chòm sao này hay chòm sao khác nhưng các nhà dự đoán học có thể không cần biết các chòm sao đó thực tế trên bầu trời như thế nào. Thậm chí, chiêm tinh học chỉ được truyền thụ qua sách vở thay vì bằng các thực nghiệm quan sát ngoài bầu trời thực.

Kể từ đây, hai môn học này đã thực sự tách ra thành hai hướng riêng biệt, khác nhau cả về mục đích lẫn phương pháp. Thiên văn học trở thành môn khoa học tự nhiên với phương pháp nghiên cứu khoa học thực nghiệm còn chiêm tinh học trở thành môn khoa học huyền bí, một môn dự đoán học, tách rời hẳn khỏi xuất phát điểm là nền tảng quan sát thực tiễn bầu trời.

Cung hoàng đạo của chiêm tinh học và Chòm sao hoàng đạo của thiên văn học

Xuất phát từ việc quan sát bầu trời, con người nhận thấy Mặt trời hàng năm di chuyển đúng một vòng trên bầu trời so với bầu trời sao (có chuyển động này là do Trái đất quay một vòng quanh Mặt trời trong một năm). Đường đi này của Mặt trời vẽ nên trên bầu trời một đường tròn khép kín gọi là đường Hoàng đạo.

Bởi vì cả Hệ Mặt trời với các hành tinh đều nằm gần như trên cùng một mặt phẳng quay xung quanh Mặt trời nên khi quan sát từ Trái đất, các hành tinh cũng di chuyển gần với đường Hoàng đạo của Mặt trời với độ sai lệch tầm 8-9 độ.

Dải bầu trời mở rộng 8-9 độ ra hai bên đường Hoàng đạo là Hoàng đới.

Hoàng đạo (màu đỏ) và Hoàng đới bao quanh Trái đất.

Qua quan sát bầu trời, người cổ đại tưởng tượng ra các hình ảnh bằng cách nối các ngôi sao sáng lại với nhau, tạo thành các chòm sao trên bầu trời.

Thời Hy Lạp cổ đại, Ptolemy đã tổng kết được 48 chòm sao ứng với các nhân vật gắn với các truyền thuyết của loài người. Tuy nhiên, các chòm sao lúc đó không hề có một ý nghĩa khoa học nào.

Để tính lịch trong một năm, các nhà thiên văn học cổ đại đã chia Hoàng đới ra làm 12 phần bằng nhau gọi là 12 Cung hoàng đạo, tính từ điểm Xuân phân (điểm trên Hoàng đạo mà Mặt trời đi tới vào ngày Xuân phân).

Các Cung hoàng đạo được gọi theo tên chòm sao nằm trên hoặc gần đường Hoàng đạo, chiếm độ dài lớn nhất của đường Hoàng đạo trong cung đó. (Vào thời điểm gần 3000 năm trước, điểm Xuân phân nằm ở gần chòm sao Bạch Dương (Aries) cho nên nó được tính là Cung hoàng đạo đầu tiên).

Đến năm 1922, Hội nghị đầu tiên của Hiệp hội thiên văn học quốc tế đã quy ước ra 88 chòm sao theo các chòm sao truyền thống và hiện đại. Các chòm sao từ đây được hiểu theo nghĩa là những “phần bầu trời” với các đường ranh giới xác định với nhau giống như các quốc gia trên Trái đất, che kín toàn bộ bầu trời.

Như vậy các chòm sao (kể cả tên gọi cùng hình ảnh tưởng tượng của chúng) đã mang ý nghĩa khoa học trong việc định vị một điểm nào đó trên bầu trời. Theo đó, có 13 chòm sao bị đường Hoàng đạo cắt qua, trở thành 13 Chòm sao hoàng đạo.

Các chòm sao từ đây được quy ước là những “phần bầu trời”.

Thực hư về sự thay đổi khung thời gian các Cung hoàng đạo

Trong bài báo gây xôn xao vừa qua đã đưa ra tấm bảng về khung thời gian “cũ và mới” (bảng dưới). Bên trái chính là khung thời gian của 12 Cung hoàng đạo đều nhau do người Hy Lạp đặt ra từ khoảng gần 3000 năm trước (vẫn được sử dụng trong chiêm tinh học).

Còn bên phải khung thời gian thực tế Mặt trời đi qua các Chòm sao hoàng đạo theo quy ước hiện nay (được sử dụng trong quan sát thiên văn).
[img][/img][img][/img]
Hai khung thời gian cũ và mới được tờ Daily Mail đưa ra để minh họa cho sự thay đổi.

Sở dĩ có sự khác nhau trên về số lượng và thời gian là do các chòm sao bây giờ trở thành những phần bầu trời xác định bằng các ranh giới mới, nên đường Hoàng đạo đi qua các phần đó có dài có ngắn khác nhau và không phải là 12 phần bằng nhau như thời trước nữa.

So với các Cung hoàng đạo, theo định nghĩa mới, có thêm 1 Chòm sao hoàng đạo là chòm Xà Phu (Ophiuchus – Người mang rắn).


Chòm sao Xà Phu với đường Hoàng đạo (vạch đỏ) chạy qua. Vạch vàng là ranh giới cácchòm sao theo quy ước mới.
Như vậy, theo như ý nghĩa ban đầu, Cung hoàng đạo của một người ứng với Chòm sao hoàng đạo được Mặt trời đi qua vào thời gian người đó sinh ra trong năm.

Nhưng giờ đây khái niệm chòm sao theo quy ước mới không còn mang ý nghĩa cũ nữa, việc “đi qua một chòm sao” hiện nay được hiểu là đi qua “phần bầu trời quy ước mang tên chòm sao đó”.

Ngoài ra, do hiện tượng tiến động, trục Trái đất thay đổi, điểm Xuân phân qua đó cũng bị lệch đi. Đến nay đã trải qua gần 3000 năm, điểm Xuân phân đã chuyển từ chòm sao Bạch Dương sang chòm sao Song Ngư.

Nếu theo cách xác định Cung hoàng đạo như người cổ đại (chia Hoàng đới làm 12 phần bằng nhau tính từ điểm Xuân phân) thì các Cung hoàng đạo hiện nay sẽ bị lệch đi khoảng 35 ngày (hơn 1 tháng) tức là hơn 1 Cung.

Khoa học thiên văn thì tiến lên còn các nhà chiêm tinh không để ý tới điều này, khung thời gian của các Cung đã được cố định hàng ngàn năm nay, thật khó có thể thay đổi từng chút một theo mỗi năm chứ chưa nói đến chuyện chuyển đổi cùng một lúc tới 35 ngày.

Hiện tượng tiến động làm điểm Xuân phân thay đổi dần dân theo thời gian kể từ thời Cổ đại đến nay. Đồ họa: Trần Tuấn Tú (Hội thiên văn TP HCM - HAAC)

Nếu muốn xác định Cung hoàng đạo nào theo chiêm tinh học là thực sự của mình thì sẽ khó khăn khi khi dựa vào khung thời gian đã lạc hậu của cả nghìn năm trước (do hiện tượng tiến động), càng không thể nào dựa vào khoa học hiện đại (theo quy ước mới về chòm sao) để làm nền tảng cho những dự đoán mang tính huyền bí.

Nói cách khác, hai khung thời gian nêu trong bài viết trên Daily Mail đều có chỗ không chính xác.

Kết luận

Như vậy, bản chất của sự nhầm lẫn ở đây là sự tách rời chiêm tinh học với xuất phát điểm là khoa học thực nghiệm quan sát bầu trời. Khung thời gian cũ thì không còn đúng với định nghĩa ban đầu nhưng đã tồn tại hàng ngàn năm nay, còn khung thời gian mới thì có bản chất quy ước của các nhà thiên văn học, một bộ môn gần gũi nhưng lại là bộ môn khoa học tự nhiên khác hẳn với chiêm tinh học.

Theo anh Nguyễn Anh Tuấn, chủ nhiệm CLB thiên văn học TPHCM - HAAC: “Sự khác biệt này đến từ sự khác biệt giữa hai môn học và là một phần của lịch sử chứ không phải đột nhiên được phát hiện gần đây. Mỗi khung thời gian đều được xây dựng trên những cơ sở lý luận độc lập và khác nhau, không thể đánh đồng và hoán đổi được”.

Cuối cùng, không tồn một tổ chức Chiêm tinh học quốc tế nào hiện nay để có thể đưa ra một quyết định tối hậu cho vấn đề này, và hai khung thời gian trên vẫn tồn tại song song trong hai môn học, vấn đề là chúng ta cần tỉnh táo để hiểu rõ bản chất và phân biệt chúng nhằm tránh những nhầm lẫn đáng tiếc.
Vũ Lộc (Hội thiên văn Hà Nội HAS)